Historia skalmierzyckiego harcerstwa

Początki harcerstwa na Ziemi Skalmierzyckiej sięgają roku 1926, kiedy powstała pierwsza drużyna przy Szkole Powszechnej im. J.Piłsudskiego w Skalmierzycach Nowych. Założycielami byli druhowie Wojciech Skoraczewski, Józef Lange i Edmund Klicki. Drużyna ta jednak dopiero 10.09.1927r. została zarejestrowana w Hufcu ZHP Ostrów Wlkp. jako 10 DH im. M. Wołodyjowskiego. W kolejnych latach powstały dalsze drużyny: w 1932 r. 12 DH im. ks. J. Poniatowskiego w Skalmierzycach, w dniu 11.11.1933r. z inicjatywy ówczesnego drużynowego 10DH phm.Edmunda Grześkowiaka utworzona została w Skalmierzycach Nowych pozaszkolna drużyna harcerzy im. Henryka Dąbrowskiego, która otrzymała numer 11. W krótkim czasie w 1934 r. utworzono ponadto po jednej drużynie żeńskiej i gromadzie zuchowej w Skalmierzycach Nowych (tu DH im. M.Konopnickiej) oraz w sąsiednich Skalmierzycach. Przy drużynach istniały także bardzo prężnie działające Koła Przyjaciół Harcerstwa. Wszystkie te jednostki skupiono w 1934 r. w jednym, wchodzącym w skład Hufca ZHP Ostrów Wlkp., ośrodku harcerskim Skalmierzyce Nowe, którego komendantem aż do wybuchu II wojny światowej był phm. Edmund Grześkowiak. W tym czasie członkowie skalmierzyckich drużyn organizowali wiele imprez lokalnych, a nadto uczestniczyli w tak ważnych wydarzeniach jak zlot międzynarodowy w Garczynie, powitanie Baden Powella w Gdyni, zlot jubileuszowy w Poznaniu i Hufca w Ostrowie oraz zlot jubileuszowy w Spale.

Wybuch II wojny światowej przerwał prężny rozwój drużyn i spowodował, że jedynie nieliczni kontynuowali działalność konspiracyjną w ramach organizacji wojskowych i „Szarych Szeregów”. Podczas wojny zginęło wielu harcerzy i wybitnych instruktorów, w tym komendant ośrodka phm. E.Grześkowiak oraz zasłużony instruktor – drużynowy 11 DH im. H.Dąbrowskiego – phm. F. Broda (w walkach kampanii wrześniowej pod Łęczycą).

Po zakończeniu wojny stosunkowo szybko, bo już latem 1945 r. doszło do reaktywowania działalności skalmierzyckiego harcerstwa. Najszybciej wznowiły pracę męskie drużyny – w Skalmierzycach Nowych: szkolna im. M. Wołodyjowskiego (nowy numer 13 DH) i pozaszkolna im. H.Dąbrowskiego (teraz jako 12 DH), a w Skalmierzycach pozaszkolna im. Ks.J.Poniatowskiego (jako 14DH). Jesienią 1945r. zorganizowały się dziewczęta, tworząc pozaszkolną 17 DH im. M.Skłodowskiej-Curie oraz szkolną 7 DH im. E.Plater. Z ważniejszych wydarzeń tego okresu należy odnotować X 1947r., kiedy to odbyła się uroczystość wręczenia sztandaru 12 DH im. H. Dąbrowskiego. Z rąk ówczesnego komendanta ostrowskiego Hufca ZHP sztandar odebrał drużynowy phm. Kazimierz Gabiś. Rozwijające się życie drużyn zostało jednak przerwane po raz kolejny. Tym razem powodem były powojenne przeobrażenia ustrojowe i postępujące ataki na ZHP, które ostatecznie doprowadziły do jego rozwiązania i powołania w jego miejsce z dniem 01.01.1951 r. Organizacji Harcerskiej ZMP, w ramach której kontynuowała działalność jedynie część młodszych harcerzy. Reaktywowanie ZHP w XII 1956r. spowodowało także reaktywowanie działalności w skalmierzyckim ośrodku. W krótkim czasie zaczęło działać 5 drużyn harcerskich i dwie zuchowe, a wśród nich w Skalmierzycach Nowych – 13 DH im. M.Wołodyjowskiego (męska szkolna), DH im. H. Dąbrowskiego (męska pozaszkolna, która otrzymała nr 37), 12 DH im. M.Konopnickiej (żeńska pozaszkolna), 24 DH im. S.Sempołowskiej (żeńska szkolna) oraz w Skalmierzycach 33 DH im. T. Kościuszki (szkolna męska). Rozkazem komendanta Hufca ZHP Ostrów Wlkp. z 22.10.1958 r. powołano do życia Szczep Harcerski obejmujący wszystkie drużyny działające na terenie Skalmierzyc Nowych i Skalmierzyc. Pierwszym komendantem został phm. Kazimierz Gabiś – dotychczasowy drużynowy DH im. H. Dąbrowskiego.

Niestety początek lat 60 przyniósł kolejny kryzys działalności związany z postępującym upolitycznieniem ZHP, co doprowadziło do odejścia szczepowego i drużynowych drużyn pozaszkolnych, a w konsekwencji do rozwiązania drużyn pozaszkolnych. Nastąpił za to rozwój drużyn szkolnych, co wiązało się przede wszystkim z coraz mocniejszym powiązaniem działalności harcerskiej z działaniami prowadzonymi przez szkołę oraz napływem nauczycieli do kadry szczepu. W tym czasie w 1962 r. Skalmierzyce Nowe uzyskały prawa miejskie i zmieniły nazwę na Nowe Skalmierzyce. W tym samym roku oddano do użytku w N.Skalmierzycach Szkołę Podstawową nr 2 im. Powstańców Wlkp. w której wygospodarowano harcówkę dla szczepu. W lutym 1964r. powstała przy Kolejowych Zakładach Nawierzchniowych Przyzakładowa Drużyna Starszoharcerska im. Zawiszy Czarnego, która zaczęła stanowić trzon całego środowiska. Jesienią 1966 r. decyzją władz Hufca Szczep Harcerski w N.Skalmierzycach, który jak SP nr 2, przy której działał przyjął imię Powstańców Wlkp., otrzymał prawo posiadania sztandaru. Uroczystość przekazania sztandaru odbyła się 11.09.1966r. Pod koniec lat 60 władze Hufca ostrowskiego wprowadziły poważne zmiany organizacyjne, dzieląc Hufiec na 8 ośrodków harcerskich. Powołany w 1969r. VI Ośrodek Harcerski w N.Skalmierzycach stał się nadrzędną formą organizacyjną wobec istniejącego Szczepu i obejmował swoim zasięgiem drużyny działające na terenie N.Skalmierzyc, Skalmierzyc, Ociąża, Grudzielca, Sobótki, Gutowa, Słaborowic, Kotowiecka, Czekanowa, Droszewa, Biskupic Ołobocznych, Gostyczyny, Węgier, Bieganina i Lewkowa. Pierwszym komendantem został phm. Kazimierz Szczepaniak, którego w 1972 r. zastąpił zasłużony instruktor skalmierzycki i wieloletni drużynowy 13DH im. M.Wołodyjowskiego hm. Kazimierz Tacik.

Reforma administracyjna kraju w 1975r. doprowadziła do zmian obszaru działania dotychczasowego powiatowego Hufca Ostrów Wlkp. i wyodrębnienia z niego mniejszych hufców, w tym Hufca ZHP Nowe Skalmierzyce, obejmującego swym zasięgiem Miasto i Gminę Nowe Skalmierzyce. Pierwszym komendantem Hufca została dotychczasowa szczepowa hm. Aleksandra Biegańska, a jej zastępcą hm. K.Tacik. Dla usprawnienia pracy utworzono w hufcu dwa oddzielne referaty – harcerski i zuchowy. Następował też sukcesywny wzrost liczby członków i działających drużyn, przy czym przy SP nr 2 w N.Skalmierzycach przez cały czas działał Szczep Harcerski. Hufiec N.Skalmierzyce nie przetrwał okresu przeobrażeń ustrojowych, jakie nastąpiły w Polsce po 1989r. i ostatecznie we IX 1992 r. ówczesny komendant hm. Józef Głowacki przeprowadził jego likwidację.

Mocno zakorzenione tradycje harcerskie w tutejszym ośrodku doprowadziły do tego, że już latem 1993r. grupa starych instruktorów pod kierunkiem phm. K.Gabisia oraz hm. K. Tacika podjęła udaną próbę reaktywowania skalmierzyckiego harcerstwa. Wykorzystali oni fakt, że praktykę diakonacką w miejscowej parafii odbywał zapalony instruktor harcerski ks.Piotr Szkudlarek. Przy pomocy swojego macierzystego środowiska POH z Błaszek zorganizował on ognisko harcerskie dla miejscowej młodzieży, po którym w krótkim czasie zaczęto tworzyć nowe drużyny harcerskie. W X 1993 r. uformowały się przy SP w N. Skalmierzycach drużyna męska pod przewodnictwem dh P. Szkudlarka oraz dwie drużyny żeńskie, połączone następnie w jedną. W ciągu kilku następnych miesięcy zastanawiano się, do którego z okolicznych środowisk przyłączyć powstałe drużyny. Do wyboru były Hufce ZHP w Kaliszu i w Ostrowie Wlkp. oraz Hufiec ZHR w Kaliszu, z którym poprzez POH związany był ks. P. Szkudlarek. Ostatecznie zdecydowano się na przystąpienie do sąsiedniego Hufca ZHP Kalisz. Rozkazem jego komendanta z 15.04.1994 r. powołano do życia 11 DH-ek im. M.Konopnickiej oraz 12 DH-y im. Henryka Dąbrowskiego. W V1994r. zatwierdzono powstanie Harcerskiego Kręgu Seniorów, którego komendantem został phm. K.Gabiś. Rozkazem L.7/95 z 05.10.1995r. komendant Hufca powołał do życia Gminny Związek Drużyn w N.Skalmierzycach, skupiający 3 w/w jednostki. Komendantem został hm. K.Tacik. Rozkazem L.10/96 z 18.11.1996r. zmieniono nazwę GZD na Szczep Harcerski im. Powstańców Wlkp., który przejął tradycje szczepu istniejącego przed rokiem 1992. W III 1996r. powstała 13 Gromada Zuchowa „Leśne Skrzaty”, a w I 1997 r. utworzono 47 Drużynę Harcerzy Starszych „Popioły”, która w maju 1998r. zdobyła imię przedwojennego instruktora phm.Franciszka Brody. W okresie od V 1998r. do początku 2001 r. działała także przy SP w N.Skalmierzycach 17DH „Zielony Płomień”. I wreszcie w XI1999r. utworzono 18DH przy SP w Skalmierzycach, która istniała do V 2008r., kiedy została połączona z 11 DH. W 2016 roku Szczep ZHP Nowe Skalmierzyce zdecydował się na przyjęcie nazwy „Granica”.

Obecnie w Szczepie działają w/w 13 GZ, 11DH, 12DHS oraz 47DW.

Komendantem Szczepu jest phm. Jakub Nowak.

Opracował phm. Radosław Gabiś